Каа-Хем кожууннун №1 «Теремок» уруглар садынга Декабрьнын 13 2019 чылда «Тыва дылым –чоргааралым» деп кожуун чергелиг ажык кичээлдернин болгаш коргузуг материалдыг, ооредилге чижектиг ажык  кичээлдер эрттиртинген.

     Тыва дыл – Тыва Республиканың девискээринге орус дыл-биле деңге күрүне дылы дээрзин Тыва Республиканың Үндезин хоойлузунуң 33 чүүлүнде айыткан (1993 ч).

  Россия Федерациязының 2010 чылда чизези-биле алырга, тыва дылда 232 000 ажыг кижи чугааланып турар: 210 хирези Россия девискээринде база Тыва Республикада, Моолда – 5000 ажыг, Кыдатта – 2000-дан эвээш санныг.  2016 чылдың январь 18-те Тыва Республиканың Чазааның Чарлыын ёзугаар ноябрь 1-ниң хүнүң Тыва дыл хүнү кылдыр чарлап, доктааткан. Бо болуушкун тыва чоннуң культура болгаш сагыш-сеткил өнчүзү, ооң байлаа болур тыва дылды камгалап-кадагалаар, деткиир база сайзырадыр сорулга-биле доктааттынган. Тыва дыл хүнүн тургузар дугайында эгелекчи саналды Тываның Улустуң чогаалчызы Александр Александрович Даржай саналдап киирген. Ынчангаш кижи бодунун төрээн дылын хʏндʏлээр, ону өске багай сөстер – биле холувас, чугаалаарда эптиг – эвилеӊ, чараш, уран-чечен сөстерни ажыглаар. Бодунуӊ төрээн дылын шын бижип, чугаалап чорааш, өске чоннарныӊ дылын база хʏндʏлээри чугула.

  Уруглар садтарынын башкыларынга чаа эгелеп ажылдап алырынга чаа эгелеп чоруур тыва дылдын программазынга дууштур кожуун чергелиг  шуулган  уруглар садтарында ай санында болуп турарынга  ооруп  база  бот-боттарынын деткижип  ажылын, арга-дуржулгазын солчуп келгенинге могейер-дир бис деп, башкылар мындыг туннелдерге шиитпирни тургускан.

   №1 «Теремок» аттыг уруглар садынга болуп эрткен ажык кичээлдерге кожууннун уруглар садтарындан 50 башкылыр, оларнын аразындан – 6 удуртучу эргелекчи киришкеннер.

  Шуулганнын  болуп эрткен  чуруму:

1. Уран-шевер коргузуглуг ажык кичээл (мастер-класс) «Даштар».

Улуг болуктун «Койгунактарнын» кижизидикчи башкызы Ондар Аяна Алексеевна уруглар биле кады кылган ажылынын туннелин бараалгадып башкыларга коргускеш, башкыларга коргузуглуг кичээлди картай оруп алгаш эрттирип, даштардан канчаар чуруп, сиилбип, чараштыр чуруп болурурн аргаларын коргускен.  Шуулганнын башкылары даштар –биле кичээл эрттирерин уругларга барымдаалыг деп саналдааннар.

  2.Толевилел (Проект) «Угулзалар». Организастап эртирген  улуг болуктун    «Хоглугбейлернин» кижизидикчи башкызы Дапыян Любовь Биче-ооловна   1-ги категориянын  башкызы  уруглар биле кады  кылган  толевилел ( проект)  «

Угулзалар»- ажылынын туннелин бараалгадып коргускен.  Тоолчу, ыраажы, чечен кижилерни тыва улус дыка хʏндʏлээр турган. Чечен кижилер уран - чечен сөстерни  аразында маргыжып, чижип чорааннар. Оларныӊ сөстʏ кончуг камнап, дорт, тода кылдыр адап, улам сайзырадып чораанын ʏлегер домактардан, тывызыктардан, тоолдардан көрʏп, школа назынны четпес уругларны ооредип турарлар. Кичээлдер эрттиреринге хой санныг номнар, тыва чуруктар херек болурун башкылар чугаалап турганнар. Тыва чон, огбелеривис «Угулзаларны» ог дериг-херекселдеринге, тыва улустун идик-хевин каастаарынга, мал маганнын эдилелдеринге ажыктыын сонуургатканнар. Олчей удазыннын ужур-утказын, унелиин, каасталгазынын башкылар кончуг сонуургап дыннааннар.

3.Улуг болуктун уругларынан шиижиткен   тыва кичээл тоолу «Бойдуста оннуктер». Шиижиткен тоолду школа назы четпээн болуктун башкылары Арапча Тамара Дашовна  1-ги категориянын башкызы, Сувакпит Айсу Арагачиевна, Монгуш Чайзат Анатольевна база уран-чуулдун  1-ги категориязынын башкызы  Дууза Марьяна Климентьевна улуг болуктун уруглар болуу – биле  белеткээн болгаш  башкылырга чижек коргузуглуг тоолчургу ажык кичээлин коргускеннер. Ажык кичээлдерга олуржуп келген башкылар №1 «Теремок» аттыг уруглар садынын башкыларынын тыва дыл кичээлдерин солун, ооредиглиг, арга-дургжулгалыг эрттирип турарын бадыткап, ам-даа тыва дылды уруглар садтарынга  эки сайзырадырын шиитпирлээннер. Кичээлдере чуглу тыва нционал уруглар эвес харын – даа орус нация бичии чаштар база ооренип турары соннурганчыг болган.

     2020 чылдын февраль айда болуп эрттер кожуун чергелиг ушку шуулган Кундустуг суурнун «Челээш» аттыг уруглар садынын башкылары школа назынны четпээн садик уругларынын башкыларынга: «Тыва оюн коргузуглуг кичээлдер» эртирер деп туннелдээннер.

4.Тыва дыл орээлинче аян-чорук.   Садиктин удуртукчузу Араптан Татьяна Дашовна  шуулганга киржип келген  башкыларны Тыва дылдын орээлинче  чалап, канчаар дерип кылганын, ада-ие- биле демнежип дерээнин коргузуп, тайылбыр ажылын чоруткан. Тыва огнун дериг –херекселдерин кандыг ада-иелер, башкылар, садиктин коллективи чыып алганынын дугайында долдурган дептер бижиин база сонуургадып коргускен. Чуге дизе бистини кожууннувус колдук кезии орусчуй берген болгаш тыва огнун дериг – херекселин чыып алыры ындыг амыр эвезин база бадыткап чугаалаан. Тыва дылыдын оргээзин болуктерде тыва дылыды эрттирип турар башкылар боттарынын эрттирген ажык кичээлдери болгаш шуулганнарга эрттирген материалдары –биле долдуруп, дерип турарын сонуургатканнар.

5. Шайлаашкын «Тыва чемим сузуглели»  деп аттыг стол дерилгезин кижизидикчи башкы бараан А.А. кандыг чемнерден  байыр наадым уезинде тыва чоннувус улуг хундуткелдиг чемнер кылып белеткеп алырын, келген аалчыларын канчаар уткуп болгаш удеп чораанын таныштырып база тайылбырлап  коргускен. Ылангыя тыва чон тыва шайга хоюг тыва далаганны, саржагны  холуп алгаш, соок дерин ундур аартап чораанын  сонуургаткан.  Хундуткелдиг «Куйга бажы»,  байыр –самнын «Ужа –тошу», «Кыры, чарын» тайылбырлай бээрге аныяк башкылар сонуургалдыы – биле дыннааннар.

    Кожуун чергелиг шуулганнын болуп эрткенин бедик деннелдиг деп кожууннун  уруглар садтарынын башкы туннээш мындыг саналда келгеннер:

1. 2019-2010 ооредилге чылында чаа тыва дылдын  программазы  уруглар садтарында ажыглаттынып эгелей берген болганда школанан эге класстарынга база эки деннелге ооредир.
2. Сарыг-Септин №1 ортумак школага тыва дылдын вакансиязын ажыдар болгаш эге класстарга тыва дыл шактарын ооредип чоргузар.
3. Уруглар садатары болгаш школады тыва дылдын башкылары – биле быжыг харылзаалыг ажылдаар.